Mặc dù vẫn còn tin rằng việc chuyển chỗ chỉ là việc tạm thời, nhưng đối với Rojas, không dễ gì rời được trường San Bartolomé để đến ở khu học sinh lưu trú. Anh đã quen với cuộc sống gần như tu sĩ ở đây, rất lỹ tưởng cho việc học tập, nhưng không quá khắt khe và đầy nghĩa vụ như ở chính tu viện. Ngoài ra, ở đây anh có những người bạn tốt và được hầu như toàn thể thầy giáo quý mến. Tuy nhiên, điều khó nhất đối với anh là phải trút bỏ bộ đồng phục sinh viên, mà tới lúc đó bộ đồng phục biểu hiện anh thuộc một tầng lớp nhỏ được ưu ái.
Rojas thức dậy rất sớm với ý đồ ra khỏi trường Cao đẳng trước khi những người khác thức giấc vì anh không muốn nhìn thấy những bộ mặt buồn phiền, cũng không muốn nhận những lời chia tay từ biệt ngỡ ngàng. Nhưng trước khi để hành lý của mình ở khu vực lưu trú học sinh, anh theo đường Baldreseria tiến lại gần phía Cửa Mù, thuộc bức tường phía nam thành phố, rất gần nơi trưởc kia là địa phận của Đền thờ Hồi giáo nhỏ, nhưng nay thuộc Hội đồng Nhà thờ. Từ trên cao, anh có thể nhìn thấy đoàn di chuyển linh cữu đang qua cầu hướng về Avila sau khi đi qua rất gần địa điểm Thái tử bị đầu độc. Rojas nhớ lại một tháng rưỡi trước đây, lúc Thái tử đến từ tường thành phía Bắc, không có chuyện gì ngoài việc Basurto tiên đoán và dự liệu điều xảy ra trong những ngày tới. Từ lúc đó, một lời nguyền khủng khiếp dường như giáng xuống thành phố, đúng vào lúc thành phố này mong có được một vị trí quan trọng trong Vương triều. Thậm chí, người ta đồn rằng trường Đại học có thể mất đi phần nào sự trợ giúp của Hoàng gia.
Từ vài ngày trước, Rojas có trong tay bản sao của một bài thơ do Juan del Enzina, người Salamanca mà anh từng quen biết, viết ra. Bài thơ diễn tả rất đạt tâm trạng ưu phiền của nhiều người trong những ngày đó. Do vậy, mặc dù không có ý định học thuộc, nhưng anh vẫn nhớ một số đoạn thơ:
Hỡi Salamanca!
Ngươi đánh mất bao nhiêu tâm trí
Đã không còn là cái tên huyền bí
Ngươi từng nổi danh, lừng tiếng tăm
Khi đón tiếp Hoàng thái tử tới thăm
Thái tử xấu đi, mọi người nhìn vào
Còn Ngươi tồi tệ, lại đổ cho Thái tử
Đừng vì điều xấu do Thái tử trị vì cùng Chúa
Cái tốt yên nơi Thái tử, vận xấu theo về chúng ta
Ôi đáng buồn, thành phố buồn nhất vương quốc ta!
Trước khi rời bức tường thành, Rojas nhìn lại một lần nữa đằng xa kia, phía bên trái, đoàn di chuyển linh cữu đã hầu như mất hút sau lối rẽ của con đường, trông giống như con rắn đen ẩn mình dưới tảng đá.
Khu lưu trú học sinh nằm trên đường phố Mới, rất gần với trường Trẻ lớn và do cử nhân Velasco phụ trách. Đó là một người gốc Valladolid(1), có tướng mạo đáng ngờ, người ta đồn đủ thứ xấu về anh ta; có quá nhiều thứ để trở thành sự thật, nhưng khó có thể tin rằng một số điều lại không đúng. Trong khu trọ, có khoảng hai mươi học sinh lưu trú, tuổi từ mười lăm đến hai mươi bốn. Phần lớn số học sinh đó thuộc những gia đình khá giả mặc dù bổ mẹ chưa đủ điều kiện để mua cho họ nhà riêng và hầu như tất cả đều học về Quy tắc và Luật lệ, những ngành học được giai cấp họ xem như là để cải thiện tốt nhất điều kiện sống. Là người phụ trách khu lưu trú, điều đầu tiên cử nhân Velasco làm là đọc lướt qua cho Rojas nghe những quy chế của nhà trọ:
- Ta là người phụ trách khu trọ này nên cậu phải biết kính trọng và vâng lời ta. Vào sáng sớm, cậu phải rời phòng ngủ để đi đến lớp. Vào các buổi tối, ta sẽ trao một cây nến để cậu có thể đủ dùng cho việc học tập ít nhất khoảng ba giờ. Cổng đi ra đường được khoá lại lúc mặt trời lặn. Ngoài bà chủ ngang tuổi với bà của cậu, không một phụ nữ nào được vào đây. Cấm các cậu chơi xúc xắc và cờ bạc. Vào chiều Chủ nhật, nếu muốn, cậu có thể chơi bóng đá, bóng rổ hay bóng chày với những học sinh khác. Để cậu sống, mỗi ngày ta sẽ cấp cho cậu một liu thịt cừu, trừ ngày thứ Sáu ăn kiêng, rõ chưa? Thỉnh thoảng, ta sẽ đi xem xét các phòng để bảo đảm rằng các cậu không có vũ khí, cũng không có thang để trèo trốn qua cửa sổ. Có hỏi gì không?
Rojas nảy ra nhiều câu hỏi, nhưng lại lựa chọn không hỏi gì cả để không gây thù hằn với người phụ trách khu trọ trong ngày đầu tiên. Ngoài ra, anh đã tự hứa với mình sẽ ở đấy càng ít thời gian càng tốt. Một khi thực hiện xong nhiệm vụ được giao, anh sẽ quay trở về ngay nơi ẩn náu mong nhớ hoặc trong trường hợp cùng đường, sẽ chạy trốn khỏi thành phố mà đối với anh đã không còn thoải mái nữa. Nghĩ vậy, anh cầm áo choàng và mũ sinh viên rồi đi thật nhanh tới trường Đại học vì anh không muốn để lỡ buổi bầu Giáo sư Đệ nhất môn Thần học, người sẽ thay thế cha Tomas de Santo Domingo.
Năm học mới đã bắt đầu cách đây vài tuần, chính xác là vào ngày 18 tháng Mười, ngày lễ Thánh Lucas, nhưng vẫn chưa kết thúc quá trĩnh bầu cử. Tại Học viện Nghiên cứu Tổng hợp Salamanca, việc bầu giáo viên mới vào các chức vụ được thực hiện qua lá phiếu của chính sinh viên. Thủ tục hành chính bổ nhiệm thầy dạy cho các môn được tạm thời gọi là nhu cầu học tập hay sự thay thế, mà trên thực tế chỉ là một quá trình. Đầu tiên, hội đồng giáo dục gồm hiệu trưởng và các thành viên, tất cả đều là sinh viên, sẽ công bố chức vị còn trống để tất cả bỏ phiếu. Sau đó, các ứng cử viên ra mắt trước hiệu trưởng, công chứng viên và nhân chứng, đồng thời đưa ra những đề mục tranh luận đối với địch thủ. Một khi bài phát biểu của các ứng cử viên trước sinh viên kết thúc, những người có quyền bầu cử tiến hành quá trình bỏ phiếu. Mỗi phiếu đều có hai giá trị: phẩm chất nhân sự và điều kiện của người tham gia bỏ phiếu. Người tham gia bỏ phiếu được hội đồng giáo dục đánh giá qua thành tích của những khoá học đã đảm nhận, trình độ đã có và các điều kiện khác. Tất cả điều này làm quá trình bỏ phiếu phức tạp đến mức giá trị lá phiếu thường chỉ còn lại rất thấp sau sự điều chỉnh của hội đồng trọng tài.
Mặc dù về mặt chính thức tỏ ra chính đáng và hợp lý, quá trình bỏ phiếu ấy vẫn thường tạo ra những thầy dạy bộ môn tương đối mâu thuẫn nhau, trong đó tham nhũng và bạo lực không còn là vấn đề xa lạ, vì có rất nhiều lợi ích xoay quanh các bộ môn và có nhiều áp lực đối với những người bỏ phiếu nếu không muốn nói là hối lộ, xâm phạm và doạ nạt. Mặt khác, sinh viên thường tập hợp thành hội, được gọi là hội kết nghĩa anh em hay dân tộc, tuỳ theo xuất xứ của các thành viên. Và những hội này có trọng lượng và ảnh hưởng rất lớn tới các quyết định của hội đồng giáo dục hay các tổ chức khác nhau của chính quyền.
Như thường lệ, việc bầu chức Giáo sư Đệ nhất môn Thần học khiến mọi người vô cùng hiếu kỳ do nhiều nguyên nhân, trong đó có tình huống người tiền nhiệm bị chết và đã từ rất lâu rồi những cha cố thuộc dòng Thánh Domingo đặt ưu tiên số một phải giành giật nó. Ngoài ra, đó cũng là một chức vụ có nhiều uy tín trong trường Đại học và nếu đề cập tới sự hơn kém thì đây là chức vụ quan trọng nhất, vì vào thời điểm ấy, việc học quy phạm pháp luật được coi trọng bậc nhất. Thực tế, lương của một vị giáo sư Thần học Đệ nhất là 3.740 đồng bạc maravedis cũ trong khi lương của các vị dạy Kinh thư hay Luật chỉ đạt già nửa mức trên.
Trong bất cứ trường hợp nào, những cha cố thuộc dòng Thánh Domingo không cho phép chức giáo sư môn Thần học tuột khỏi tay họ như cái ngày tình huống ấy xảy ra với Pedro de Osma. Từ đó, họ tỏ ra luôn sẵn sàng làm bất cứ điều gì có trong tay để người được bầu là ứng cử viên của họ, mà không ai khác ngoài cha Juan de Santa Maria, có khả năng cạnh tranh hơn người tiền nhiệm, nhưng lại có ít tiếng tăm. Cuối cùng, người duy nhất dám đương đầu với thách thức là Fernando de Roa, học trò và là người bạn của Pedro de Osma, chính là người đã từng cạnh tranh với cha Tomas trước đó. Dĩ nhiên, những cha cố thuộc dòng Thánh Domingo nhìn nhận điều này như một sự xúc phạm vì họ coi Fernando de Roa là kẻ tình nghi chủ yếu, nếu không phải người thực hiện thì là kẻ xúi giục, đối với cái chết của người anh em của họ. Để chống lại, họ lập luận rằng ông ta đã có hơn hai mươi năm giảng môn Triết học Luân lý, một thời gian quá đủ, đã đến lúc nên về hưu và nhường chỗ cho những giáo viên trẻ hơn.
Từ trước tới nay, chưa bao giờ các phe phái đối lập lại tụ tập đông và hào hứng như thế ở trường Đại học. Ngay chiều hôm trước, nhiều sinh viên đã tập trung ở xung quanh trường Trẻ lớn để biểu thị sự ủng hộ đối với một trong những ứng cử viên của họ và giữ chỗ cho ứng cử viên đó có thể đứng phát biểu. Khi màn đêm buông xuống, không khí nóng đến nỗi hiệu trưởng phải ra lệnh theo dõi tất cả những người có mặt ở đấy và tịch thu cả kiếm lẫn dao găm của họ vì có nhiều nguy cơ cuộc đối đầu sẽ kết thúc bằng việc chém giết lẫn nhau. Tuy vậy, mới sáng ra một số người đã bị gãy xương hoặc bể đầu.
Mặc dù kết quả có thể đoán được trước, nhưng Rojas muốn có mặt ở phần cuối của quá trình để xem có thể phát hiện điều gì đó đáng quan tâm cho cuộc điều tra của anh. Anh bạn Hilario đã thông báo kịp thời cho anh tất cả những gì xảy ra cho tới lúc ấy. Bây giờ, anh ta đang chờ anh ở Giảng đường hay còn gọi là Hội trường lớn của khoa Kinh thư, nơi rộng nhất của Học viện và là nơi phái đối lập sẽ tụ tập ăn mừng ở đó.
- Anh đến rất đúng lúc, - Hilario vừa nói với Rojas vừa chỉ cho anh chỗ ngồi. - Họ mới bắt đầu thôi.
Người đầu tiên diễn thuyết là Fernando de Roa, do có thâm niên nhiều hơn và có học vị cao hơn. Ông khoảng gần năm mươi tuổi, cao to và rất đẹp trai. Chiều hôm trước là buổi lựa chọn đề mục phát biểu, gồm việc mở ngẫu nhiên ba chỗ khác nhau trong một quyển sách để ông hiệu trưởng chọn ba đề tài, cứ mỗi đề tài là hai trang giấy. Trong những đề mục ấy, hai ứng cử viên phải chọn một đề tài chung trước mặt ông hiệu trưởng và các thành viên trong hội đồng giáo dục. Sau khi đọc đề tài phát biểu, giáo sư Roa bắt đầu diễn thuyết, giảng giải. Chỉ cần lắng nghe trong ít phút, bất cứ người nào cũng có thể nhận ra rằng ông là nhà hùng biện giỏi, hiểu biết sâu xa về lô gíc, chuyên ngành ông đã cống hiến ngay từ lúc mới vào nghề, cũng như nắm rất vững môn Ngữ pháp và thuật hùng biện kinh điển. Thế nhưng, phần lớn những người có mặt ở đấy lại sẵn sàng phản đối và hầu như không để cho ông nói. Tuy nhiên, ông vẫn tiếp tục diễn thuyết cho đến hết và được một số vỗ tay, hoan hô cổ vũ vào những lúc khác nhau. Khi rời khỏi bục diễn thuyết để ngồi vào chỗ được dành sẵn, diện mạo trầm lắng của ông không để lộ một chút cảm xúc nào. Đối với ông, có thể đây chỉ là một hoạt động tượng trưng mà ông chẳng mong đợi gì ở nó cả.
Khi đến lượt cha Juan diễn thuyết thì ngược lại, sự im lặng hoàn toàn bao trùm, chỉ thỉnh thoảng bị ngắt quãng bởi một tiếng thì thầm phản đối nhẹ nhàng, rồi rất nhanh im lặng trở lại. Ông ta rất chắc chắn có được sự ủng hộ và về địa vị ưu ái của mình trước đối thủ nên đã tự cho phép mở đầu bài diễn thuyết bằng cách tuyền bô tưởng niệm người mà ông tin rằng sẽ sớm được kế nhiệm, với giọng pha trộn sự khiêm nhường:
- Thưa các vị có mặt ở đây và thưa hội đồng giáo dục danh tiếng, trước khi mở đầu bài phát biểu, tôi xin được tưởng niệm cha Tomas de Santo Domingo, người tôi học hỏi được rất nhiều và thậm chí tôi không xứng đáng để xách dép cho ông.
Sau đó, diễn giả đã không ngừng công kích đối thủ cạnh tranh, lúc thì ẩn ý, lúc thì quá thô lỗ, không cho phép có sự đối lập với bất cứ giá nào và ám chỉ sự dính líu của đối thủ cạnh tranh tới cái chết của cha Tomas. Cuối cùng, bài diễn thuyết lại đi vào con đường được khai phá sẵn, trong cái được coi là tinh tuý của thuyết Thánh Tomas de Aquino, một học thuyết mà trước đây, thầy giáo của ông ta là Diego de Deza đã từng thúc đẩy. Tuy vậy, điều ấy cũng không ngăn được sự hoan hô, cổ vũ của những người đồng phái, tới mức công kênh ông ta lên vai.
Cuối cùng, hai ứng cử viên phải ngồi chờ kiểm phiếu công khai trước đền thờ của Học viện. Những phiếu này được đăng ký và cất giữ trong một vài bình cổ cong, dĩ nhiên những lá phiếu này không phải chờ lâu, càng không đem lại bất kỳ sự ngạc nhiên nào: cha cố thuộc dòng Thánh Domingo được thông báo đạt đa số phiếu bầu. Ít phút trước đó, thầy giáo Roa đã đề nghị những người ủng hộ mình hãy trở về nhà và không gây sự cố gì. Cuộc đấu đã bại và ông không muốn phải chịu đựng thêm những nỗi nhục nữa. Giờ chỉ còn thiếu việc phán quyết, chổng lại người không còn gì để mất; còn thiếu việc chuyển giao hoàn toàn cơ quan giáo lý là khoa Thần học và lễ nhậm chức của đối thủ giành chiến thắng, trong trường hợp này là thuộc dòng Thánh Domingo và những lợi ích mà họ đại diện.
- Lẽ dĩ nhiên, ta có thể học hỏi được nhiều khi thấy ông ta bình tĩnh chấp nhận thất bại. - Rojas bình luận khi đi dạo với Hilario trong vườn của trường Trẻ lớn.
- Không nghi ngờ gì về điều đó, ông ta biết trước cuộc đọ sức ấy sẽ thất bại, nhưng nếu như, - Hilario nói thêm với giọng hoài nghi, - cuộc chiến thực sự không chỉ là trận ấy, mà là cuộc đấu tranh rộng khắp và có tầm cỡ lớn hơn thì sao?
- Tôi không hiểu? - Rojas đáp lại với tâm trạng rối bời.
- Việc xảy ra với cha Tomas và tất cả vấn đề liên quan đến khoa Thần học, - Hilario giải thích, - có thể chỉ là bức màn khói để chúng ta lơ đễnh về điều đáng lẽ ta cần quan tâm hơn. Đó là cái chết của Thái tử, mà ẩn dưới bức màn khói đó, có thể là một ý đồ chính trị đen tối.
- Trong trường hợp như vậy, - Rojas cảnh báo, - chúng ta phải thận trọng hơn ngay từ bây giờ. Điều ưu tiên là phải theo dõi Roa và những kẻ theo ông ta, biết được những việc họ chuẩn bị làm, nơi họ hội họp và được ai ủng hộ. Nếu anh nhất trí, chúng ta sẽ gặp nhau nói chuyện vào ngày mai. Bây giờ tôi cần ở lại một mình để bình tâm suy nghĩ về vấn đề trên.
Chú thích
(1) Một thành phố của Tây Ban Nha